Program „Autoportret. Warsztaty” jest poświęcony edukacji przestrzennej dzieci i młodzieży. Jest to nowatorskie rozwinięcie edukacji regionalnej, która:
- rozwija w uczniach wrażliwość na otaczającą przestrzeń, co w przyszłości zaowocuje większą dbałością o jakość tej przestrzeni;
- pogłębia wiedzę na temat najbliższego krajobrazu kulturowego, zabytków i architektury regionalnej;
- rozwija kreatywność i twórcze myślenie poprzez wprowadzenie elementów dydaktyki twórczości;
- realizuje priorytety określone przez MEN w programie „Edukacja regionalna − dziedzictwo kulturowe w regionie”.
Program jest skierowany do nauczycieli przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów województwa małopolskiego. Do współpracy przy realizacji warsztatów są zapraszani młodzi architekci krajobrazu.
więcej o programie „Autoportret. Warsztaty”
Ogród przy Fundacji Sto Pociech powstał jako wynik współpracy młodych architektów krajobrazu, rodziców i osób związanych z fundacją oraz dzieci. Projekt został nagrodzony w konkursie Tak! Pomagam. W ten sposób wolontariusze uzyskali środki na realizację swojego pomysłu.
Na stronie fundacji znaleźć można zdjęcia z realizacji projektu i opis. Poniżej fragment:
Propozycja została pomyślana jako alternatywa do powszechnie istniejących w Warszawie, kolorowych placów zabaw. W jednej z niezagospodarowanych części ogrodu studenci chcą stworzyć Zakątek Tajemnic. Zakątek ten będzie się składał z dwóch części: Labiryntu i Zakątka Bajkowego. Do tego celu planowane jest wykorzystanie istniejącej, ale zniszczonej altany. W ramach akcji zostanie odremontowana i przekształcona na miejsce czytania bajek i wystawiania teatrzyków. Do altany prowadzić będzie tajemnicza droga w postaci labiryntu. Labirynt zbudowany zostanie z kamieni, pnączy, wikliny i innych elementów konstrukcyjnych, gdzie dzieci będą mogły swobodnie biegać, chować się i bawić, tak by trafić wreszcie do zakątka bajkowego. Zakątek Bajkowy przewidziany jest przede wszystkim jako miejsce spotkania i wspólnej zabawy Dużych i Małych. Labirynt natomiast pomyślany jest jako tajemnicza przestrzeń, zwłaszcza dla dzieci, pobudzająca ich wyobraźnię oraz działania w grupie.
W Wielkiej Brytanii i w innych krajach edukacja przestrzenna jest podejmowana przez stowarzyszenia i izby architektów oraz centra lub muzea architektury. Wydaje się to oczywiste. Niestety w Polsce wymienić można tylko kilka przypadków, gdy te instytucje docierają do dzieci.
Krajowa Rada Izby Architektów Rzeczypospolitej Polskiej włącza się w takie działania jak organizacja konferencji i spotkań dotyczących edukacji dzieci w zakresie architektury. Przykładem jest tutaj konferencja “Dialog z otoczeniem – edukacja architektoniczna“, która odbyła się w Warszawie w 2006 roku i była realizowana ze Stowarzyszeniem Akademia Łucznica. Konferencja towarzyszyła międzynarodowym warsztatom PLAYCE. W działania zaangażowany był również warszawski oddział SARPu.
Z kolei wrocławski oddział SAPR, a dokładniej współpracująca z nim Młoda Szkoła Architektury EMSA, zorganizowała w 2006 roku warsztaty i konferencję “EMSA-dialog” poświęconą edukacji architektonicznej. Celem warsztatów było pokazanie dzieciom sposobów wprowadzania zmian w przestrzeni, uruchomienie wyobraźni, uwolnienie od stereotypów myślenia o przestrzeni, a jednocześnie zwrócenie uwagi na te elementy otoczenia, które nie były wcześniej zauważane. Dzieci pracowały na makietach. Konferencja miała ukazać interdyscyplinarność procesów edukacji architektonicznej. Do udziału zaproszono architektów, bibliotekarzy, pedagogów, animatorów kultury. W 2008 roku EMSA przygotowała bardzo ciekawy program zajęć architektonicznych dla przedszkolaków “Architektura nasza kultura”, w których każde spotkanie poświęcone było innej postaci bajkowej. EMSA wydała również bardzo ciekawą publikację “Co wi(e)dzą dzieci?”.
Małopolska Okręgowa Izba Architektów organizuje wydarzenie, nazwane Dniem Edukacji Architektonicznej, którego głównym elementem jest konkurs plastyczny dla uczniów małopolskich szkół.
Jedyne w Polsce Muzeum Architektury we Wrocławiu prowadzi stałą działalność muzealną, w ramach której zaprasza uczniów na warsztaty:
Jak dawniej budowano
Baśniowa architektura – collage
Życie codzienne w średniowiecznym klasztorze
Co to jest witraż?
Dawne piece i kominki
Od wieży do wieżowca
Zaprojektuj miasto
oraz wykłady z historii sztuki i architektury.
Pod tą wdzięczną nazwą kryje się stowarzyszenie zrzeszające studentów i absolwentów Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej, prowadzone przez Radosława Barka.
Projekty realizowane przez Stowarzyszenie mają na celu wydobycie walorów tradycji, tożsamości przestrzennej miejsca i wykorzystanie ich w kształtowaniu współczesnych kierunków gospodarowania przestrzenią w miejscowości. Organizowane warsztaty, skierowane głównie do dzieci i młodzieży, miały zachęcić do podejmowania konkretnych pozytywnych działań na rzecz miejscowego krajobrazu i architektury. Uczestnicy warsztatów „Zobaczyć Łącko” zapoznawali się z tradycyjnymi formami budownictwa, wykonywali makiety domów, wytwarzali cegły i uczyli się tradycyjnego rzemiosła budowlanego. Ponadto promowano walory budownictwa regionalnego poprzez wystawy, we współpracy z miejscowymi stowarzyszeniami i administracją samorządową. Projekt „Ogrody naszego świata” w Koźminie Wielkopolskim składał się z wykładów o tradycji i współczesności w kształtowaniu parków i ogrodów, z warsztatów projektowych i zajęć praktycznych. Stowarzyszenie współpracowało z władzami lokalnymi.
Stowarzyszenie tworzy grupa architektów, absolwentów, studentów oraz pasjonatów, którzy starają się zachowywać i promować tradycyjną architekturę, głównie drewnianą, szachulcową i tzw. ekologiczną. Cele statutowe stowarzyszenia obejmują:
– Poznawanie wielowątkowości przestrzeni kulturowej.
– Upowszechnianie wiedzy o lokalnym i regionalnym dziedzictwie kultury materialnej i niematerialnej.
– Propagowanie postulatów Karty Drahimskiej.
Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez organizację warsztatów, szkoleń, kursów, wyjazdów, wystaw, festynów itp.; poprzez wydawnictwa i publikacje, a także przez nawiązywanie współpracy z organizacjami i osobami o podobnych celach.
Tydzień temu opisałam Stowarzyszenie Akademia Łucznica, które od lat podejmuje działania związane z edukacją przestrzenną. Jak wspomniałam w 2005 roku Dariusz Śmiechowski, Anna Wróbel i Zofia Bisiak opracowali program edukacji architektonicznej „Dialog z otoczeniem”, który został dopuszczony do realizacji przez Ministerstwo Edukacji i Nauki.
Jest to jedyny w Polsce program dotyczący edukacji przestrzennej. Przeznaczony jest do realizacji w ramach ścieżki międzyprzedmiotowej „Edukacja regionalna, dziedzictwo kulturowe w regionie”. Program może być realizowany w ramach interdyscyplinarnych lekcji, zajęć pozalekcyjnych lub zielonej szkoły. Materiał podzielony jest na sześć bloków tematycznych:
Dział I
1. Twórca i użytkownik krajobrazu kulturowego – środowiska zbudowanego
Dział II
1. Podstawowe elementy środowiska zbudowanego
2. Charakterystyka i porównanie elementów środowiska (rozumianego jako krajobraz naturalny i zbudowany)
Dział III
1. Charakterystyczne formy krajobrazu i formy zabudowy w regionie
2. Wpływ warunków środowiska na rodzaj zastosowanych materiałów i formy zabudowy
3. Geografia i historia miejsca
4. Ochrona zabytków
Dział IV
1. Ochrona środowiska. Zrównoważony rozwój – ekorozwój
Dział V
1. Wskazanie wpływu sposobu zagospodarowania terenów na atrakcyjność regionu
Dział VI
1. Świadomość i odpowiedzialność związane z kształtowaniem środowiska
2. Planowanie przestrzenne i architektura.
Działy I-III przeznaczone są do realizowania w klasie 1. gimnazjum, IV i V w 2., a VI w 3.
Program, poza przekazaniem cennej wiedzy, ma na celu kształtowanie postaw pro-społecznych i pro-środowiskowych.
Przez ostatnie miesiące pisałam o edukacji przestrzennej w Europie. Czas wreszcie powiedzieć o polskich projektach i instytucjach.
W pierwszej kolejności muszę wspomnieć o Akademii Łucznica. Na początek trochę historii. Ktoś może powiedzieć – dlaczego podajemy wydarzenia tak odległe. Myślę jednak, że warto powrócić do początków. Edukacja przestrzenna w Polsce nie ma może zbyt długiej tradycji, ale warto przypominać o tym, że wiele działań już zostało podjętych.
Centrum Animacji Kultury (od 2002 Narodowe Centrum Kultury) podjęło w 1997 roku inicjatywę programu „Ład przestrzenny, architektura, tradycje kulturowe”, mającego na celu popularyzowanie zagadnień architektury i świadomego zagospodarowania przestrzeni. W pierwszej fazie projektu zorganizowano seminaria w Borach Tucholskich i konferencję w Malechowie, nt. „Dziedzictwo kulturowe i ład przestrzenny w programach rozwoju obszarów wiejskich i małych miast”. Problem przestrzeni dużych miast poruszony był na seminarium w Krakowie. Efektem tego spotkania było zorganizowanie, we współpracy z pracownią plastyczną „Farbiarnia” Płockiego Ośrodka Kultury, konkursu dla mieszkańców na najładniej zagospodarowane podwórko. Nagrodzone zostały dzieci, które własnymi siłami starały się upiększyć swoje podwórko. Przy „Farbiarni” powstała grupa młodych ludzi, którzy brali udział w warsztatach filmowych, fotograficznych i teatralnych. Po trzech latach powstał festiwal podwórkowy. Jednorazowa akcja przerodziła się w długofalowy projekt społeczny, który nadal trwa.
W latach 2000 – 2002 zorganizowano trzy warsztaty pt. „Potyczki z architekturą”, dwa w Czaplinku i jeden w Supraślu. Wynikiem spotkania architektów, animatorów kultury, pedagogów i studentów architektury z Poznania (późniejsza grupa „Wędrowni architekci”) było opracowanie Karty Drahimskiej.
Od 2002 r. program „Ład przestrzenny” prowadzi Stowarzyszenie Akademia Łucznica. W roku 2003, we współpracy z Laboratorium Edukacji Twórczej w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, zorganizowano warsztaty „Otoczenie mojej szkoły”, które poprowadził Dariusz Śmiechowski. Były to pierwsze warsztaty edukacji architektonicznej w szkole, realizowane w ramach większego projektu „Dom moim centrum świata”.
Z inicjatywy Młodzieżowego Domu Kultury w Płocku zorganizowano w 2004 r. cykl warsztatów „Dialog z otoczeniem”. Warsztaty przeprowadzone były w trzech szkołach, trzech przedszkolach i w Ogrodzie Jordanowskim. Kolejnym etapem był trwający pół roku program, w ramach którego młodzież z gimnazjum opracowała projekty zagospodarowania parku miejskiego w Pilawie i terenu przy szkole. W tym samym roku (2005) Dariusz Śmiechowski, Anna Wróbel i Zofia Bisiak opracowali program edukacji architektonicznej „Dialog z otoczeniem”, który został dopuszczony do realizacji przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w grudniu 2005 r.
Stowarzyszenie zrealizowało liczne projekty, takie jak: „Podróż w zapomnianym krajobrazie”, “Był sobie Osieck…”, „CZAS NA ZMIANY – projekty partnerskie w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i krajobrazu”, współorganizowało ogólnopolską konferencję i warsztaty PLAYCE w 2006 roku (o których pisałam tydzień temu), Forum Edukacji Architektonicznej w 2008 roku, Giełdę Projektów Edukacji Kulturalnej w 2008 i 2009 roku.
W tym tygodniu chciałabym przedstawić dwie organizacje o zasięgu międzynarodowym, zrzeszające ludzi i instytucje działające na rzecz edukacji przestrzennej.
PLAYCE to gra słów PLAY (gra, zabawa) + PLACE (miejsce). Jest to międzynarodowe stowarzyszenie, koncentrujące się na pracy z młodymi ludźmi, podnoszące świadomość dotyczącą przestrzeni i miejsc, w których żyjemy.
W 2006 roku odbyła się międzynarodowa konferencja i warsztaty PLAYCE w Polsce, zatytułowane “Dialog z otoczeniem – edukacja architektoniczna”.
Jak pisze jedna z organizatorek wydarzenia, Anna Wróbel:
Celem spotkań jest popularyzowanie zagadnień związanych z architekturą i stymulowanie świadomego uczestnictwa w zagospodarowaniu przestrzeni. Odpowiedzialność za otoczenie powinna być kształtowana już od najmłodszych lat, dlatego międzynarodowe stowarzyszenie PLAYCE koncentruje swoją działalność szczególnie na pracy z dziećmi i młodzieżą. W tym roku miejscem takich warsztatów jest Polska. Towarzyszyć im będzie konferencja w siedzibie SARP (Stowarzyszenia Architektów Polskich) i KRIA (Krajowej Izby Architektów Rzeczpospolitej Polskiej), która będzie jednym z elementów międzynarodowego forum, na którym dialog ma oznaczać także wymianę doświadczeń pochodzących z różnych krajów, kultur, grup wiekowych, dyscyplin. Konferencja jest pierwszym punktem programu i będzie przede wszystkim okazją do spotkania osób zaangażowanych w edukację architektoniczną i zainteresowanych rozwijaniem związanych z nią inicjatyw. Trzydniowa sesja warsztatowa poza Warszawą poświęcona będzie pracy z młodzieżą i stanowić będzie element projektów: „Budowanie systemu edukacji architektonicznej w Polsce, program pilotażowy – Osieck i okolice” oraz „Zobaczcie Osieck, krajobraz, architekturę i tradycje kulturowe miejsca, w którym żyjemy”.
Współorganizatorem konferencji była Akademia Łucznica, o której więcej napiszę za tydzień.
Drugą ważną organizacją jest Międzynarodowa Unia Architektów UIA, która prowadzi program Architecture & Children UIA Built Environment network. Na stronie internetowej sieci zamieszczone są linki do wybranych organizacji z poszczególnych państw. UIA wydała poradnik dotyczący edukacji przestrzennej, w który tłumaczy w jaki sposób wprowadzać temat architektury do szkoły. Druga edycja poradnika została wydana w 2008 roku.
Pracownia Zmysłu, bo tak można przetłumaczyć nazwę szwajcarskiej firmy Sinnwerk (a przynajmniej ja tak tą nazwę rozumiem) zaprasza na warsztaty, wykłady, wystawy, a także do bufetu i kawiarni.
Być może nie jest to stricte przykład edukacji przestrzennej, ale wydaje mi się, że warto o tym wspomnieć z jednego powodu. Temat zmysłów, a przynajmniej innych zmysłów niż wzrok i słuch, często pomijany jest w edukacji, a jednocześnie jakże istotny w odczuwaniu przestrzeni. Wspaniale pisze o tym Steen Eiler Rasmussen w książce Odczuwanie architektury.
Pracownia zaprasza na takie warsztaty jak: “Podróż przez labirynt zmysłów”, “Poprzez zmysły do zrównoważonego rozwoju”, “Sinne, Sinn und Unsinn” (nieprzetłumaczalna gra słów: Znaczenie, Sens (jak i Zmysł) i Nonsens). Warsztaty kierowane są do zorganizowanych grup (np. w ramach wyjazdów integracyjnych), szkół, firm, seniorów.
Warto przy tej okazji wspomnieć o projekcie polskiego stowarzyszenia Odnowica, realizującego Warsztaty wrażliwości. Jak opisuje to prezes stowarzyszenia Krystyna Nowakowska na stronie Milaparila:
Warsztaty wrażliwości to propozycja dla dzieci o szczególnej wrażliwości, nadwrażliwych i mających trudności adaptacyjne. Ma charakter artterapeutyczny.
Osadzone w naturze i źródłowej tradycji zjawisko jakim są Warsztaty Wrażliwości posługuje się w pracy z dziećmi sprawdzonymi wieloletnim doświadczeniem metodami, które wyjawiają źródło kreatywności dziecka (jego talenty) i uruchamiają w oparciu o nie proces twórczy, który może mieć wpływ na jego całościowy, wielowymiarowy rozwój.
A są to:
Nowa Leśna Secesja – rama programowa działu zawierającego sztuki plastyczne: rysunek, malarstwo, grafika, organiczna architektura wnętrz, scenografia, plecionkarstwo, malowanie ziemiami.
Teatr pod Lnianym Niebem – dział skupiający zagadnienia dotyczące teatru i muzyki o charakterze intuicyjnym – improwizacyjnym. Elementy terapii baśnią.
Laboratorium Swojskiego Smaku – dział obejmujący kulturę stołu, kuchnię natury i podstawy zielarstwa.
Schulprojekt to projekt realizowany przez Szwajcarski Związek Architektów BSA (Bund Schweizer Architekten). Podejmowane są takie działania jak współpraca z uczelniami pedagogicznymi, opracowanie materiałów dla nauczycieli, prowadzenia warsztatów, udostępnianie materiałów DVD i broszur tematycznych.
Przykładowe opracowania:
Wir bauen eine Stadt
Die Sprache der Architektur – über Architektur sprechen
Lichtidee und Stadtgestalt
Kilka ciekawostek z Austrii:
archipapp to system kartonowych pudeł, łatwych do łączenia, z których można budować szybko wielkie “budowle”. Projekt pudeł został przygotowany w ramach konkursu Raum Gestalten, realizowanego przez organizację Architektur_Spiel_Raum_Kärnten (pisałam o niej 7.06.2010).
mobiler schulbaukasten to drewniana konstrukcja do składania i dowolnej aranżacji.
Na zakończenie zapraszam na stronę Architekturtage. W ramach corocznych obchodów Dni Architektury w Austrii, realizowane są liczne spotkania, wykłady, warsztatów, również dla dzieci i młodzieży.
W Austrii działa kilka organizacji zajmujących się edukacją przestrzenną. Jedną z nich jest Architektur_Spiel_Raum_Kärnten w Villach. Realizuje różnego typu warsztaty i projekty, jak również konkurs Raum Gestalten dla nauczycieli i architektów. Co roku wybieranych jest 10 najlepszych pomysłów na zajęcia, które następnie są realizowane, przy wsparciu finansowym i merytorycznym organizatorów. Opis realizacji projektów zawarty jest w publikacjach: 2006/2007, 2007/2008.
Kolejną organizacją jest aut. Architektur und tirol, z siedziba w Innsbrucku, która wspólnie z innymi organizacjami wydała serię plakatów edukacyjnych, tłumaczących takie pojęcia związane z architekturą jak: skala, kolor, materiał, miasto, sposób przedstawienia, orientacja, światło.
Inne organizacje biorące udział w projekcie to:
Was schafft Raum z Wiednia,
Az W Architekturzentrum Wien z Wiednia,
vai Vorarlerger Architektur Institut z Dornbirn, realizująca program ARCHJETZT
Kultur Kontakt Austria z Wiednia,
Verein AT+S. Architektur Technik+Schule. Stowarzyszenie prowadzi również stronę RAUM:fühlen-denken-bauen, na której zamieszczone są scenariusze zajęć lekcyjnych z wykorzystaniem architektury.
